گاهی مسئله را تحمل می‌کنیم تا گذر زمان و کسی دیگر، برایش راه‌حلی بیابد و گاهی از راه‌حلی که دیگران پیش از ما کشف کرده‌اند، بهره می‌گیریم.
هر چه مسئله جدی‌تر و بحران‌آفرین‌تر باشد، یافتن یک راه‌حلی اساسی برای آن در اولویت بالاتری قرار می‌گیرد و بودجه کافی و فکر تعداد بیشتری صاحب اندیشه برایش بسیج می‌شود.
زمستان 1386 ما در ایران، سرما و مسئله‌هایی خاص به همراه داشت و دارد؛ اختلال در حمل‌ونقل و دشواری جمع‌آوری برف‌ها و قطعی گاز شهرها و... همه از پیامدهای آشنا و تجربه نشده آن بودند.
آیا همه جای دنیا در زمستان، دچار مسئله‌های جدی می‌شوند؟ آیا کسی در دنیا مسئله‌هایی شبیه ما را پیشتر تجربه کرده و راه‌حل خوبی هم برای آن یافته است؟
در این نوشتار از چندمنظر مختلف به روزهای سرد و برفی زمستان پرداخته شده؛ محصولی نو از فناوری، کمک فنی به آمد و شد خودروها، فراهم کردن خدمات مناسب برای رانندگان و هشدار عادی رفتار نکردن به مردم، نمونه‌هایی هستند که به وصفشان می‌پردازیم.
پرده اول: روبات برف‌خوار چشم‌بادامی
زمستان‌های سرد نیگاتای ژاپن (Nigata) با بارش سنگین برف همراه است. چنین برفی زندگی و آمد و شد را برای اهالی شهر ، به ویژه مسن‌ترها دشوار می‌کند.
وکی‌تارو (Yuki-taro) روبات برف‌خواری است که یک تیم پژوهشگر از 5 سازمان محلی برای حل این مشکل مردم، ابداع کرده‌اند.
ابعاد این روبات به ظاهر ساده، 160 دXر 95 دXر 75 سانتی‌متر است و 400 کیلوگرم وزن دارد.
این روبات که به سامانه GPS مجهز است، چند دوربین روی چشم‌های خود دارد و با کمک باتری 48 ولتی خود 5 متر در دقیقه راه می‌رود.
با این توصیف، این دستگاه می‌تواند در سطح خیابان حرکت کند و هر کجا که برف دید، آن را در مسیری به عرض 95 سانتی‌متر با دهان بزرگ خود ببلعد.
پس از آن که برف‌ها خورده شد، سامانه داخلی روبات آنها را فشرده می‌کند و سپس برف‌ها را به شکل قالب‌های یخی در ابعاد 60 دXر30 دXر 15 سانتی‌متر به وزن 12 تا 14 کیلوگرم از انتهای دستگاه بیرون می‌دهد.
نگهدارنده نصب شده در عقب روبات نیز وزن قالب‌های یخ را تا 100 کیلوگرم تحمل می‌کند.
یوکی تارو حاصل 7 سال کار علمی گروهی از پژوهشگران سازمان ابداع‌های صنعتی نیگاتا (NICO)، مؤسسه تحقیق و توسعه، مؤسسه فناوری نیگاتا، دانشگاه یاماگاتا و مؤسسه تحقیقات صنعتی نیگاتا (IRI) است.
این چند نهاد برای کمک به سالمندان جامعه برنامه مشترکی را تعریف کردند که طی آن باید دستگاه‌هایی خودکار و دوست‌دار محیط‌زیست ساخته می‌شد.
در سال 2006 این روبات «جایزه طراحی خوب» را از سازمان ترویج طراحی صنعتی ژاپن در رسته بنگاه‌های کوچک و متوسط (SME) از آن خود کرد.
سازندگان این روبات کار روی طراحی آن را دنبال می‌کنند تا بتوانند اندازه، وزن و هزینه‌هایش را کاهش دهند.
ایشان قصد دارند طی 5 سال قیمت یوکی تارو را به کمتر از حدود 8 هزار و 300 دلار کاهش دهند و آن را به تولید تجاری برسانند.
پرده دوم: زنجیر چرخ خمیری
در روزهای برفی، توصیه همیشگی پلیس و مسئولان راهداری به رانندگان، همراه داشتن زنجیر چرخ و بستن آن در جاده‌هاست. این توصیه را متأسفانه همه جدی نمی‌گیرند.
در برف‌های اخیر ایران هم شاهد بودیم که قیمت یک زنجیر چرخ در نقاط مختلف تا بیش از دو برابر افزایش یافت.
دشواری بستن و باز کردن زنجیر و تأثیر منفی راه رفتن خودرو با آن در مسیر بدون برف، یکی از دغدغه‌های رانندگان است.
یک شرکت ایتالیایی با ابداع زنجیر چرخ خمیری، راه‌حلی 30 یورویی برای خلاصی از شر زنجیر چرخ ارائه کرده است.
با این کار،نه تنها دشواری‌های استفاده از زنجیر چرخ فلزی رفع شده، بلکه چند مزیت دیگر هم بدان افزوده شده است.
این زنجیر خمیری، در تیوپ‌هایی عرضه می‌شود که مثل بسته‌بندی‌های سُس گوجه‌فرنگی، استفاده از آن راحت است. در تیوپ را باز می‌کنید و آن را به شکل و نقش دلخواه، دور تایر خودرو می‌مالید. به همین سادگی زنجیر چرخ نصب می‌شود.
تایر که در جاده خیس و برفی به پیش می‌رود، زنجیر مایع سفت می‌شود و مثل لاستیک یخ‌شکن، راننده را در حرکت روی مسیر برفی یا یخی کمک می‌کند. همین روکش موضعی سفت، پس از تماس با زمین یا آسفالت خشک، کم کم دوباره مایع و سپس بخار می‌شود.
زنجیر چرخ خمیری، سازگار با محیط زیست است و هیچ اثر مخربی برای طبیعت ندارد.
توسعه علم، توجه به کارکرد زنجیر و اصرار نکردن بر همیشه فلزی بودن آن، محققان را به جنسی متفاوت می‌رساند که تصور ذهنی ما را تغییر می‌دهد.
مهم نیست که این دیگر زنجیر نیست، مهم این است که کار زنجیر را انجام می‌دهد.
مفهوم کارکرد، در بسیاری از تکنیک‌های نوآوری نقش کلید دارد و رمز بسیاری از ایده‌پردازی‌های موفق است.
پرده سوم: کیسه‌ها و مخزن‌های شن مخصوص
پیش از آن که برفی ببارد، راننده‌ها و مسافران تهرانی، کیسه‌های شن مخصوص را کنار اتوبان‌های پایتخت می‌دیدند.
این کیسه‌ها به تعداد بسیار و با فاصله‌های مناسب روی هم چیده شده بودند و از این نظر به راحتی در دسترس راننده‌ها قرار می‌گرفتند.
دیدن کیسه‌ها کنار گذرگاه‌های شهری، جدا از مسئله ساده شدن و فوری شدن خدمت‌رسانی در زمان نیاز و روزهای برفی، برای راننده نیز آسایش خاطر را به‌دنبال داشت.
پیش از این کیسه‌های آشنا، مخزن‌های شن را از سال گذشته می‌شناسیم. پیشتر از آن، چنین عادت داشتیم که هر گاه برف می‌آمد و نیاز به کمک‌رسانی از سوی مسئولان شهری بود، خودروهای حمل شن در اتوبان‌ها و خیابان‌ها به راه افتند و کارگران سختکوش، شن‌ها را به کمک بیل و پارو، روی سطح معابر بریزند.
وآوری نظام‌یافته و TRIZ برای حل مسئله‌ها از ابزارهای فکری مختلفی کمک می‌گیرد. یکی از معروف‌ترین این ابزارها، «40اصل نوآوری» است.
این 40 اصل از بررسی و مطالعه عمیق بیش از 150 هزار سند اختراع برگرفته شده و به کمک آنها، بسیاری از مسئله‌های فنی و مدیریتی به راه‌حل‌های خوبی رسیده‌اند.
اصل شماره یک این 40 اصل، Segmentation نام دارد که آن را در منابع فارسی «تقسیم» ترجمه کرده‌ایم.
اصل تقسیم ما را راهنمایی می‌کند تا در مواجه شدن با مسئله‌ها به قطعه قطعه کردن اجزای آن فکر کنیم و ببینیم چه ایده‌هایی می‌تواند ما را به پاسخی مطلوب برساند.
تقسیم کردن بار یک خاور حمل شن و نمک، راه‌حلی مثل ساخت و استقرار مخزن‌های شن مخصوص را در پی دارد.
در ادامه با تمرکز بیشتر بر ارزیابی نتیجه اجرای این راه‌حل، تقسیم بیشتر شن‌ها و تولید کیسه‌های شن مخصوص را می‌توان نتیجه گرفت.
شما این راه‌حل را چطور ارزیابی می‌کنید و با بیشتر فکر کردن به اصل تقسیم، چه ایده‌های علمی و کاربردی دیگری را به مدیریت شهری پیشنهاد می‌دهید؟
*نائب رئیس انجمن ایرانی
نوآوری و مطالعات فناوری
